Deze COI Focus maakt een stand van zaken op over de veiligheidssituatie in Irak. Het onderzoek omvat heel het Iraakse grondgebied met inbegrip van de Koerdische Autonome Regio (KAR), de provincies Duhok, Erbil en Sulaymaniyah. Het onderzoek richt zich in het bijzonder op de periode van januari 2022 tot februari 2023. Voor gegevens die het niveau van geweld meten, zoals statistieken van aanslagen, analyseert Cedoca in een aantal gevallen alleen de gegevens van het jaar 2022 om verschillende bronnen met elkaar te kunnen vergelijken. Voor de kaarten met de geolocatie van incidenten en de lijsten met concrete voorbeelden van dodelijke geweldincidenten gebruikt Cedoca alleen gegevens van het Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED).
De analyse is een actualisering van het rapport van het European Union Agency for Asylum (EUAA) over de veiligheidssituatie in Irak (Iraq, Security Situation) van januari 2022. Voor de voorgeschiedenis van het conflict tot oktober 2021 verwijst deze COI Focus naar de overeenkomstige hoofdstukken van het EUAA-rapport.
Tijdens de onderzoeksperiode van dit document bleef het geweld door de restanten van de voormalige Islamitische Staat (ISIS), die al sinds november 2017 geen permanente controle meer hebben over Irakees grondgebied, op hetzelfde niveau als in de periode van 2019 tot 2021. ISIS is ook in 2022 en begin 2023 vooral een ruraal fenomeen en houdt zich schuil in ontoegankelijke gebieden in Centraal-Irak van waaruit het aanvallen op de veiligheidstroepen en ook op burgers uitvoert. Sinds het verlies van het laatste grondgebied in Irak voert ISIS een guerrillastrategie met in de eerste plaats gerichte aanvallen op posities van het Iraakse leger, de politie en de PMF in de provincies van Centraal-Irak en de landelijke buitengebieden van de provincie Bagdad. ISIS viseert ook personen die een of andere veiligheidsfunctie uitoefenen, zoals politiepersoneel of mukhtars, die een belangrijke inlichtingenfunctie in hun dorp of wijk vervullen. Deze personen en hun families vormen het doelwit van gerichte executies. Grootschalige aanslagen, al dan niet met zelfmoordterroristen, zijn uitzonderlijk geworden. Er vallen in de onderzoeksperiode meer slachtoffers onder de strijders van beide kanten dan onder de burgerbevolking.
Het lagere niveau van geweld door ISIS is over het hele land gezien zichtbaar: in Bagdad zijn de aanslagen zeer sterk verminderd, en in heel Zuid-Irak is de terroristische organisatie zo goed als volledig afwezig. In de omstreden gebieden in Diyala, Kirkuk en Salah al-Din is de frequentie van aanvallen door ISIS nog steeds relatief hoog, maar het totale aantal aanvallen en slachtoffers is sterk verminderd ten opzichte van de periode van 2013 tot 2016. Zelfmoordaanslagen zijn zo goed als verdwenen, zware aanslagen met grotere aantallen burgerslachtoffers ook.
De omvangrijke betogingen tussen oktober 2019 en februari 2020 met grootschalig geweld en talrijke dodelijke slachtoffers behoren tot het verleden, maar betogingen van burgers tegen corruptie en gebrekkige infrastructuur zijn een steeds terugkerend fenomeen in Irak. De eisen van de veelal jonge betogers veranderen niet: zij eisen het aftreden van de hele politieke klasse en nieuwe bestuurders die niet geworteld zijn in het systeem van machtsdeling tussen de etnische en religieuze machtsblokken (muhasasa). In de nasleep van de betogingen worden activisten bedreigd, aangevallen, ontvoerd en ook vermoord door gewapende groepen. Bij deze vorm van geweld zijn de daders doorgaans onbekend maar waarnemers gaan ervan uit dat ze uit de hoek van de pro-Iraanse milities komen.
In Zuid-Irak komt het vaak tot gewelddadige confrontaties tussen stammen. Bij deze vuurgevechten komen ook burgers om het leven of raken ze gewond.
Iran speelt een heel actieve rol in Irak, en de toenemende escalatie van het conflict tussen de VS en Iran heeft er een sterke politieke impact. Beide landen hebben een militaire aanwezigheid in Irak. Ook in 2020 en 2021 kwam het tot vijandelijkheden tussen Amerikaanse troepen enerzijds en pro-Iraanse milities anderzijds. De terugtrekking van Amerikaanse grondtroepen in Irak was eind 2021 compleet, maar betekent niet het volledige einde van de Amerikaanse aanwezigheid. Er blijft nog een beperkt contingent voorhanden dat soms het doelwit van aanvallen vormt.
De sjiitische PMF-milities zijn niet alleen een component van de Iraakse strijdkrachten maar vormen bijzonder machtige politieke, militaire en economische blokken die op alle beslissingsniveaus grote invloed uitoefenen. Bij de jongste parlementaire verkiezingen boekte het Sadristische blok een overwinning en leed de pro-Iraanse Fateh-alliantie een zware nederlaag. Sadr mislukte in zijn pogingen om Fateh buitenspel te zetten en werd zelf door zijn tegenstanders aan de kant geschoven. Deze politieke strijd ontaardde in augustus 2022 in een openlijke confrontatie tussen de Sadristen en hun tegenstanders van het meer pro-Iraanse CF. Bemiddeling uit verschillende hoeken voorkwam een grootschalige confrontatie. De Sadristen trokken zich terug, ondanks het feit dat ze tot de oppositie zijn veroordeeld.
In de KAR zijn de Turkse luchtmacht en grondtroepen actief. Ze vechten tegen de Koerdische PKK die al lange tijd haar basis heeft in deze ontoegankelijke bergregio's. Bij de luchtaanvallen en grondgevechten komen ook regelmatig burgers om het leven. De PKK valt af en toe patrouilles van de KDP-Peshmerga aan. Een uitloper van dit conflict leidt dan weer tot Turkse luchtaanvallen in het district Sinjar waar Turkije de met de PKK gelieerde YBS aanvalt. Dit conflict verhevigde tijdens de onderzoeksperiode en het aantal soldaten en guerillastrijders die sneuvelen neemt toe. De impact op de burgers blijft beperkt omdat het strijdtoneel zich vooral in ontoegankelijke en dunbevolkte gebieden bevindt.
In de omstreden gebieden in Centraal-Irak concurreren de Koerden en de centrale regering om de macht. Nadat de Koerden een deel van de omstreden gebieden in de nasleep van het referendum van september 2017 hebben verloren ontstond er op sommige plaatsen een machtsvacuüm. De centrale overheid bleek niet in staat om in landelijke gebieden de burgers de nodige veiligheid en bescherming te bieden tegen de resterende ISIS-militanten. ISIS maakte dan ook dankbaar gebruik van deze situatie. Ondanks hun concurrentie zijn de Koerden en Bagdad nu gedwongen om op het vlak van veiligheid opnieuw samen te werken om de extremistische militanten in deze zones efficiënt te bestrijden.
De terugkeer van de IDP’s vertraagt. Nog altijd zijn meer dan een miljoen ontheemden niet teruggekeerd naar hun oorspronkelijke woonplaats. De redenen daarvoor zijn veelvuldig: oorlogsschade, veiligheidsproblemen door actuele conflicten of door contaminatie met niet-ontplofte munitie, en ook slechte economische perspectieven maken dat veel gevluchte burgers aarzelen om terug te keren. De gemeenschappen in de voorheen door ISIS bezette gebieden zijn zwaar getekend door de gebeurtenissen en vaak verscheurd langs etnische, religieuze en tribale lijnen. De eisen om bestraffing en wraak, in combinatie met de vrees voor een heropstanding van ISIS, versterken het verzet tegen een terugkeer van families of clans die met de terreurgroep geassocieerd worden. De overheid oefent echter druk uit op de gemeenschappen om deze terugkeer te versnellen. Er zijn enkele gebieden waar weinig of zelfs bijna geen terugkeer plaatsvindt.
Policy
Since 2013, the security situation in Iraq has largely been determined by the rise of and the battle against the Islamic State of Iraq and Syria (ISIS). On 9 December 2017, then Prime Minister al-Abadi announced that the last piece of ISIS territory on Iraqi soil was recaptured and that this put an end to the ground war against the terror organization. The repulsion of ISIS and the recapture of territories occupied by the organization has had a clearly visible, positive impact on the security situation in Iraq. However, ISIS cells remain active in several Iraqi provinces and the Iraqi security forces, the Shia militias and the Kurdish Peshmerga still carry out actions against the organization. This displays itself in strong regional differences regarding the level of violence, the scale of random violence and the impact of the conflict. Additionally, as part of the conflict with the PKK, the Turkish army carries out air strikes and ground operations against PKK targets in the northern border regions of Iraq.