Algemene situatie

Deze COI Focus geeft zicht op de actuele situatie in Kosovo. De informatie in deze COI Focus loopt tot en met 9 november 2022.

Dit document is een actualisering van de gelijknamige COI Focus van 2 mei 2022.

De aandacht gaat hierbij specifiek uit naar de rechtstoestand, de toepassing van de rechtsvoorschriften in het democratische stelsel, de politieke omstandigheden, de mate waarin vervolging of mishandeling voorkomen en er tegen eventuele vervolging of mishandeling bescherming geboden wordt.

Sinds jaren volgt Cedoca de situatie in Kosovo op de voet. Informatie over de jaren vóór 2017 is, voor zover niet relevant, niet opgenomen in dit overzicht.

De Republiek Kosovo is een parlementaire democratie die zich op 17 februari 2008 onafhankelijk heeft verklaard. Een nieuwe Grondwet, die op 15 juni 2008 in werking is getreden, vormt de basis voor de soevereiniteit van het land. Deze Grondwet voorziet in de scheiding van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. De Grondwet voorziet ook in uitgebreide bescherming voor de in Kosovo erkende minderheden (Serviërs, Turken, Bosniakken, Roma, Ashkali en Egyptenaren) en verregaande mogelijkheden voor hun politieke deelname.

De wet schrijft ook vrije en eerlijke verkiezingen (met geheime stembusgang, gebaseerd op algemeen en gelijk stemrecht) voor waardoor oppositiepartijen een redelijke kans hebben om via verkiezingen aan de macht te komen. In de voorbije twaalf jaar zijn in Kosovo vijf keer parlementsverkiezingen gehouden waardoor de politieke situatie instabiel en dysfunctioneel genoemd is. 

Bovendien brengen gezaghebbende bronnen de staat van de democratie in Kosovo (net als in de andere landen van de westelijke Balkan) ook in verband met het fenomeen state capture (het kapen van de staat). Hiermee wordt een sterke verwevenheid bedoeld tussen politieke en economische elites waarbij niet alleen cliëntelisme maar ook corruptie en georganiseerde misdaad een fundamentele rol spelen. Het gevolg van deze verwevenheid is dat de politiek (op alle niveaus) uitgebreid kan tussenkomen bij het gerecht, de overheidsadministraties en de media.

Verder bepaalt de relatie met Servië al jarenlang de politieke omstandigheden in Kosovo. Op 19 april 2013 hebben Kosovo en Servië een historisch akkoord gesloten over het normaliseren van hun betrekkingen, maar de dialoog tussen beide landen verloopt sindsdien met lange onderbrekingen en meestal op louter een technisch niveau.

Sinds de installering van de nieuwe Vetëvendosje-regering in maart 2021 is er sprake van een power shift, weg van de mainstream politieke partijen. De politieke scène in Kosovo ondergaat drastische wijzigingen. Deze wijzigingen weerspiegelen de wijdverspreide honger naar verandering bij de bevolking en ook het geloof dat de nieuwe politieke klasse de laatste hoop is van het land. De nieuwe politieke omstandigheden hebben de inspanningen van Kosovo begunstigd om de democratie, de rechtstaat, de strijd tegen corruptie en hervormingen van de wetgeving te versterken. Oppositiepartijen zijn intussen actief betrokken gebleven in het parlement.

Corruptie in Kosovo is alomtegenwoordig maar de regering probeert er al jarenlang de strijd mee aan te binden. Er zijn instellingen, gespecialiseerde gerechtelijke instanties, wettelijke mechanismes en voortdurende initiatieven. Magistraten en rechtbanken slagen er momenteel niet in om corruptie op hoog niveau aan te pakken. Ze blijven kleinschalige corruptiezaken behandelen. Sinds 2020 zijn er ook een aantal samenwerkingsverbanden met Europol in voege tegen de georganiseerde misdaad. Regelmatig zijn er arrestaties en veroordelingen in de context van georganiseerde misdaad. 

Voor het Europese Parlement (EP) (2019) blijft Kosovo onverminderd potentieel kandidaat voor lidmaatschap van de EU.

De mensenrechten zijn stevig verankerd in de Kosovaarse Grondwet. Ook andere grondrechten zijn in de Kosovaarse Grondwet verankerd. Het gaat hierbij met name over de vrijheid van meningsuiting alsook over de vrijheid van geweten en religie (inclusief de beperking ervan in geval van gewelddadige en vijandige provocaties op raciale, nationale, etnische of religieuze gronden). Verder voorziet de Grondwet ook nog in de vrijheid van vredevol samenkomen en verenigen, de vrijheid van binnenlandse verplaatsingen, buitenlandse reizen, emigratie en repatriëring. Ook gelden een aantal internationale mensenrechtenverdragen ook rechtstreeks in Kosovo en hebben ze voorrang op andere voorzieningen van de wet of van openbare instellingen: de Algemene Verklaring van de Rechten van de Mens; het EVRM; het BUPO-verdrag; het Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden; het Internationaal verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie; het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen; het Verdrag inzake de rechten van het kind; het Antifolterverdrag. Kosovo heeft ook de Verklaring van Poznan onderschreven. De Kosovaarse Grondwet en specifieke wetgeving voorzien ten slotte ook bescherming tegen alle vormen van discriminatie. De implementering van al deze wetgeving is een blijvende uitdaging.

De politie van Kosovo (KP) staat onder toezicht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en heeft een multi-etnische samenstelling die geleid heeft tot een groeiend vertrouwen van de bevolking in haar werk. Elke burger van Kosovo kan zich indien nodig in vertrouwen wenden tot de Kosovaarse politie. De KP is sinds 2012 proactief geweest in het creëren en onderhouden van lokale samenwerkingsverbanden met alle verschillende gemeenschappen en minderheden. De politie is ook aanwezig in de regio’s waar etnische minderheden en terugkeerders wonen om er criminaliteit te verhinderen, het vertrouwen van de terugkeerders op te bouwen en hun eigendommen te beschermen. Internationale veiligheidsfunctionarissen van EULEX en KFOR blijven respectievelijk actief als second responders en third responders.

Er is een onafhankelijk orgaan binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken dat toezicht houdt op de werking van de politie. Het PIK ontvangt jaarlijks een groot aantal klachten van burgers en organisaties. Heel regelmatig worden criminele feiten van politiemensen vastgesteld en volgt een disciplinaire maatregel of soms ook gerechtelijke vervolging.

De Grondwet en het wettelijke kader waarborgen de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van het gerecht. De gangbare rechten van een moderne rechtsstaat met betrekking tot een gerechtelijke procedure gelden in Kosovo formeel voor alle burgers en worden ook gerespecteerd. Grondwet en wet stipuleren onder meer het vermoeden van onschuld, informatieplicht in verband met aanklachten, het recht op een openbaar en eerlijk proces, op een advocaat, op getuigen en tegengetuigen, op beroepsmiddelen, op een rechtsgang in eigen taal, op stilzwijgen. De Kosovaarse Strafprocedurewet is in lijn met het EU-acquis. Individuele burgers kunnen beroep aantekenen om schadeloosstelling voor of het stopzetten van mensenrechtenschendingen te bekomen. Wanneer alle andere rechtsmiddelen zijn uitgeput kunnen burgers zich ook wenden tot het Grondwettelijk Hof. Voor wie voldoet aan bepaalde wettelijke en financiële criteria voorziet de wet gratis bijstand in burgerlijke, administratieve zaken, kleine zaken en strafrechtelijke zaken. Ook journalisten en slachtoffers van huiselijk geweld hebben wettelijk het recht op gratis juridische bijstand.

De bronnen blijven wel gewag maken van politieke invloed op het gerecht. Ook etnische minderheden hebben klachten gehad over de partijdigheid van het gerecht wanneer rechters misdrijven tegen hun gemeenschappen moeten beoordelen. Om de integriteit van de rechters te garanderen maakt de regering van premier Kurti werk van een vetting procedure voor rechters en procureurs, ook al bestaat de vrees dat dit zal leiden tot disfuncties van het systeem. 

Naast de wettelijke voorzieningen binnen de gewone rechtsgang zijn er ook nog andere onafhankelijke instellingen waartoe zowel burgers als ngo’s zich kunnen wenden en die eveneens waken over de bescherming van de mensenrechten. De Ombudsdienst is bevoegd voor alle klachten over mensenrechtenschendingen of ambtsmisbruik door de civiele instanties in Kosovo. Klachten en verzoeken kunnen worden ingediend door individuen, groepen of organisaties en worden vertrouwelijk behandeld. De Ombudsdienst kan ook op eigen initiatief een onderzoek instellen. Op basis van de onderzoeksresultaten doet de OIK aanbevelingen voor het verhelpen van mensenrechtenschendingen. Verder zijn er tal van Kosovaarse ngo’s actief op het terrein van mensenrechten. Deze organisaties kunnen over het algemeen zonder belemmeringen functioneren. Ngo’s die de regering bekritiseren kunnen druk ervaren om hiermee op te houden, maar veel ngo’s blijven dit gewoon doen en blijven ook opkomen voor hun doelgroepen zonder dat de overheid hierbij tussenkomt.

De overheid heeft in de voorbije decennia wetgeving, actieplannen en strategieën ontwikkeld om een aantal specifieke situaties aan te pakken zoals discriminatie van Roma; huiselijk geweld; discriminatie en haatmisdrijven tegen etnische minderheden of LGBTI; moslimextremisme of aanvallen op journalisten en activisten. Door gebrekkige implementering van de wetgeving kunnen mensen uit bepaalde groepen van de samenleving (Roma, slachtoffers van huiselijk geweld, LGBTI-personen, journalisten en activisten, …) immers in een kwetsbare situatie terecht komen. Voor organisaties uit de burgermaatschappij, die vrij en robuust aanwezig is in Kosovo, is het mogelijk om voor deze mensen ongehinderd de toegang te faciliteren tot de beschermingsmogelijkheden van politie en gerecht.