6.1. Het Europese asiel- en migratiebeleid
Moeizame onderhandelingen
De publicatie van het EU Pact inzake Migratie en Asiel toonde hoge ambities inzake het Europees migratie-en asielbeheer. De voorstellen werden zowel op politiek als technisch niveau verder besproken, maar tot op heden zijn de lidstaten er niet in geslaagd hierover overeenstemming te bereiken.
Vooral op het vlak van het interne EU asiel- en migratiesysteem blijft het uiterst moeilijk om een evenwicht te vinden tussen de solidariteits-en verantwoordelijkheidsprincipes. De verschillende EU-voorzitterschappen laveren tussen deze valkuilen. Ze trachten stap voor stap nieuwe invalshoeken aan te reiken en benadrukken de noodzaak van een Europese aanpak. Maar het blijkt bijzonder moeilijk voor vele lidstaten om over hun eigen schaduw heen te springen.
Bij gebrek aan vooruitgang op de interne dimensie, lag in 2021 de focus meer op de externe dimensie: het versterken van partnerschappen met derde landen om beter samen te werken op het vlak van migratie. Hoewel dit een belangrijk en noodzakelijk aspect is, vergeten sommigen dat het Europees asiel- en migratiebeleid omwille van juridische, praktische en politieke obstakels niet geëxternaliseerd kan worden. Interne hervormingen blijven noodzakelijk.
Een lichtpunt in 2021 is de overeenstemming over het dossier van het Asielagentschap van de Europese Unie (EUAA), zodat de EU alvast kan beschikken over meer operationele slagkracht.
Asielagentschap van de Europese Unie (EUAA) gaat van start
Op 19 januari 2022 is het EUAA officieel van start gegaan. Het agentschap bouwt verder op het mandaat van het Europees asielondersteuningsbureau (EASO), en is op heel wat gebieden versterkt. Het EUAA wordt verder uitgebouwd tot een expertisecentrum op het vlak van asiel. Het moet mee zorgen voor kwaliteitsvolle en meer uniforme asielprocedures in de lidstaten en een ruimere operationele en technische ondersteuning aanbieden, niet alleen aan lidstaten die te kampen hebben met een verhoogde migratiedruk, maar ook aan lidstaten die hun systeem wensen te versterken.
Het CGVS heeft steeds een actieve rol opgenomen binnen EASO en zal ook het EUAA op talrijke domeinen ondersteunen.
Problematische situaties aan de grenzen
De migratiecrisis van 2015-16 toonde eens te meer aan dat een aanpak van de ongecontroleerde irreguliere migratie onmisbaar is in een effectief Europees asiel- en migratiesysteem. De EU ontwikkelde verschillende initiatieven zoals de versterking van het mandaat van het Europees grens-en kustwachtagentschap (Frontex) en het voorstel voor een screeningsprocedure aan de grenzen. Respect voor het recht op asiel en voor de fundamentele rechten en vrijheden blijven daarbij cruciaal.
Maar ook in 2021 stellen we vast dat verschillende EU-lidstaten deze principes niet ten volle respecteren. Talrijke getuigenissen en rapporten tonen de toepassing van pushbacks aan de EU-buitengrenzen aan.
De praktijk toont aan dat meer en meer lidstaten hun eigen weg gaan, net omdat er voor bepaalde aspecten een onvoldoende uitgewerkt Europees kader bestaat.
Ondertussen worden de EU en haar lidstaten verder geconfronteerd met de immer evoluerende migratiecontext, en dienen nieuwe crisissen zich regelmatig aan (Wit-Rusland, Afghanistan, Oekraïne). De realisatie van een effectief Europees asiel- en migratiesysteem blijft meer dan ooit noodzakelijk.
6.2. Hervestiging
België had in het kader van een EU-hervestigingsregeling voor de periode 2018-2021 het engagement om 2.758 vluchtelingen te hervestigen. Door een onderbreking van het programma van ongeveer één jaar in de periode 2019-2020 als gevolg van een gebrek aan opvangplaatsen in België moest een inhaalbeweging worden ingezet. In december 2020 organiseerde het CGVS na een lange onderbreking opnieuw een selectiemissie, voor Syrische vluchtelingen in Turkije. In de eerste helft van 2021 volgden het aantal selectiemissies elkaar snel op. Er waren selectiemissies voor Syrische vluchtelingen die verblijven in Turkije, Libanon, Jordanië en Egypte. In Egypte werden ook vluchtelingen uit een aantal Afrikaanse landen geselecteerd. Er was ook een selectiemissie voor Congolese vluchtelingen die verblijven in Rwanda. Alle interviews gebeurden als gevolg van de COVID-pandemie via videoconferentie.
Ook het aantal transfers van vluchtelingen geselecteerd voor hervestiging lag hoog in 2021, vooral in de eerste helft. In 2021 reisden 964 vluchtelingen naar België in het kader van hervestiging om hier een nieuw leven uit te bouwen. Deze groep bestond vooral uit Syrische vluchtelingen: 911 personen, hervestigd uit Turkije (451), Libanon (362), Jordanië (88) en Egypte (10).
In het najaar van 2021 moest de organisatie van transfers opnieuw afgeremd worden door de opvangcrisis. De hervestiging van 391 vluchtelingen is daardoor uitgesteld naar 2022. Van het EU-engagement van 2.758 voor de periode 2018-2021 werden uiteindelijk 2.259 hervestigingen uitgevoerd voor de deadline van 31 december 2021.
De Staatssecretaris voor Asiel en Migratie besloot in het kader van de nieuwe EU-hervestigingsregeling tot een hervestigingsquotum van 1.250 personen voor 2022.
Grafiek 24 : Hervestiging naar België / 2014 > 2021 - bron CGVS