Veiligheidssituatie

Het doel van dit onderzoek is een stand van zaken op te maken over de veiligheidssituatie in Colombia. Het onderzoek richt zich in het bijzonder op de periode van 1 januari 2019 tot eind oktober 2019. Het onderzoek werd afgesloten op 30 oktober 2019.

Hoewel het gewapend conflict tussen de FARC-EP en de Colombiaanse regering officieel eindigt met het vredesakkoord van 2016, stellen verschillende bronnen een toename van geweld vast doorheen 2018. Het vacuüm gecreëerd door demobilisatie van FARC-EP heeft geleid tot gewelddadige botsingen tussen gewapende groepen zoals de EPL, de ELN en AGC over controle van land en de lucratieve, illegale drugshandel en cocateelt.

Volgens het ICRC zijn er ten minste vijf binnenlandse gewapende conflicten aan de gang in het land, waarvan vier tussen de regering van Colombia en respectievelijk de ELN, de EPL, de AGC en de FARC-EP. Het vijfde conflict speelt zich af tussen de ELN en de EPL in de regio Catatumbo in Norte de Santander. Uit de veelheid aan geraadpleegde bronnen komt naar voren dat het geweld en het conflict zich concentreert op het platteland in een aantal geografische gebieden, namelijk in de grensstreek met Venezuela (Catatumbo in Norte de Santander en Arauca), de Pacific regio (Nariño, Cauca, Valle de Cauca en Chocó), Bajo Cauca in Antioquia en Zuidelijk Cordoba alsook in de zuidelijke regio van het land (Putumayo, Caquetá, Meta en Guaviare). Colombia heeft verder te maken met andere vormen van geweld zoals het geweld in de steden Medellín, Bogotá, Buenaventura, Cali en Tumaco.

Schattingen over het aantal gewapende groepen actief in Colombia verschillen sterk, CODHES identificeert 34 gewapende groepen. De belangrijkste spelers zijn de FARC-EP, de ELN, de EPL en de criminele georganiseerde bendes, waarvan de AGC de grootste is. 

Bij gevechten tussen regeringstroepen en gewapende groepen, alsook tussen gewapende groepen onderling, vallen soms burgerdoden of gewonden. Doelgerichte incidenten van geweld tegen specifieke burgers achterwege gelaten, registreert Monitor 72 incidenten van algemeen geweld (incidenten waarbij burgers als levend schild gebruikt worden tijdens gewapend geweld, burgers die gewond raken of omkomen tijdens gewapende confrontaties en burgers die de dood vinden tijdens bloedbaden) met 458 burgerslachtoffers tussen 1 januari en 23 september 2019. Daarnaast vinden bedreigingen, ontvoeringen en doelgerichte moorden plaats, bijvoorbeeld op gedemobiliseerde strijders en sociale leiders, maar evengoed willekeurige moorden. Het gebruik van landmijnen steeg doorheen 2018, maar lijkt opnieuw te dalen in de eerste helft van 2019. De aanwezigheid van landmijnen en gewapend geweld veroorzaken in sommige regio’s situaties waarbij de bewegingsvrijheid van gemeenschappen in de regio volledig beperkt wordt. Burgers hebben in die situatie niet langer toegang tot voedsel, scholing of gezondheidszorg. Verder komt ook gedwongen rekrutering voor, zij het op kleine schaal. Er zijn veel verwijzingen naar seksueel geweld, maar exacte cijfers zijn moeilijk te bekomen.

Het geweld zorgt  voor een groot aantal intern ontheemden. Schattingen voor de eerste helft van 2019 lopen van 13.447 tot 53.000 personen. Verschillende bronnen halen aan dat de departementen Nariño, Cauca, Antioquia, Chocó en Norte de Santander het hardst getroffen worden door ontheemding. Het voortdurende conflict, de onveiligheid en de afwezigheid van de staat in de regio van herkomst alsook de criminaliteit en het geweld in de toevluchtsoorden van IDP’s zorgen voor opeenvolgende episodes van ontheemding en intra- en interstedelijke ontheemding.

Een vergelijking tussen 2018 en 2019 voor de periodes tussen 1 januari en 23 september toont een stijging in het aantal gewelddadige incidenten maar een sterke daling in het aantal slachtoffers. Er is sprake van een toename van acties door de openbare strijdkrachten tegen de gewapende groepen en een daling van het aantal confrontaties tussen gewapende groepen onderling. Het aantal doelgerichte moorden neemt toe, incidenten van gedwongen ontheemding nemen af. Incidenten van confinement ten gevolge van de gewapende confrontaties nemen toe.

Het UARIV, bevoegd voor het toekennen van steunmaatregelen aan slachtoffers van het gewapend conflict sinds 1985, dient prioriteiten te stellen omwille van het grote aantal slachtoffers en budgettaire tekortkomingen.

UNOCHA stelt vast dat er een toename is van het aantal aanvallen tegen burgers in de periode januari 2018 tot mei 2019 in vergelijking met de periode augustus 2016 tot december 2017. In de eerste helft van 2019 nemen de gevechten van de openbare strijdkrachten met gewapende groepen toe. Het aantal slachtoffers van het geweld voor de periode van januari tot september 2019 neemt evenwel af ten opzichte van dezelfde periode in 2018, volgens de gegevens van Monitor. Het aantal doelgerichte moorden neemt toe, incidenten van gedwongen ontheemding nemen af. Incidenten van confinement ten gevolge van de gewapende confrontaties nemen toe. De lokale verkiezingen van 27 oktober 2019 zijn de eerste waaraan de FARC deelneemt en vormen een mogelijke bron van extra doelgericht geweld.

Colombia heeft tot nog toe een zeer open houding aangenomen ten opzichte van het groeiend aantal Venezolaanse migranten. De grote instroom van Venezolaanse migranten brengt evenwel ook veiligheidsproblemen met zich mee. Gewapende groepen mikken immers op Venezolanen omdat ze gemakkelijker te rekruteren zijn dan Colombianen. Nationaal zijn 10 procent van de strijders van gewapende groepen van Venezolaanse nationaliteit.